Protokół o Ochronie Środowiska (zwany Protokołem Madryckim) wraz z aneksami*) jest uzupełniający do Układu Antarktycznego, a podpisany został w Madrycie 4 października 1991 roku i planuje traktowanie obszaru Antarktyki jako „naturalnego rezerwatu, poświęconego pokojowi i nauce”. Protokół ustala też i precyzuje obowiązujące zasady odnosząc się do działalności człowieka w Antarktyce i narzuca priorytet dla badań naukowych. Artykuł 7 Protokołu zabrania podejmowania jakiejkolwiek aktywności (za wyjątkiem naukowej) zmierzającej do eksploatacji zasobów mineralnych. Do roku 2048 dopuszcza się modyfikowanie Protokołu jedynie za zgodą wszystkich państw Układu Antarktycznego. Zakaz wykorzystywania zasobów mineralnych nie może być anulowany dopóki utrzymany jest w mocy istniejące w tej sprawie porozumienie prawne.
Protokół uzupełniają dwa dodatkowe porozumienia w ramach Układu Antarktycznego.
• Konwencja o Ochronie Fok Antarktycznych * (CCAS), podpisana 1 czerwca 1972 r. w Londynie, ratyfikowana 11 marca 1978 r.
• Konwencja o Zachowaniu Żywych Zasobów Morskich Antarktyki * (CCAMLR), podpisana 20 maja 1980 r. w Camberze, ratyfikowana 7 kwietnia 1982 r.
• Ponad to istnieje ponad 30 ustaleń (rekomendacji) przyjętych na Konsultatywnych Spotkaniach Układu Antarktycznego (ATCM).
• Konwencja o Zachowaniu Żywych Zasobów Morskich Antarktyki * (CCAMLR), podpisana 20 maja 1980 r. w Camberze, ratyfikowana 7 kwietnia 1982 r.
• Ponad to istnieje ponad 30 ustaleń (rekomendacji) przyjętych na Konsultatywnych Spotkaniach Układu Antarktycznego (ATCM).
Wraz z wprowadzeniem protokołu powołano Komitet Ochrony Środowiska (CEP) jako ciało doradcze złożone z ekspertów, udzielających rad i rekomendacji dla Konsultacyjnych Spotkań do Układu Antarktycznego (ATCM). Spotkania CEP odbywają się każdego roku wraz ze spotkaniami ATCM i biorą w nich udział delegacje z 32 państw.
Zgodnie z Protokołem o Ochronie Środowiska, cały kontynent antarktyczny jest rezerwatem przyrodniczym. Dodatkowo, wybrane obszary o szczególnych walorach środowiskowych, naukowych, historycznych, estetycznych lub zachowujące pierwotną, niezniszczoną przyrodę, są chronione szczególnie troskliwie. W oparciu o aneks V do Protokołu o Ochronie Środowiska, ponad 60 obszarów w różnych miejscach Antarktyki uzyskało status Obszarów Antarktycznych Szczególnie Chronionych (ASPA). Prawo wejścia na te tereny chronione mają osoby posiadające pozwolenia autoryzowane przez odpowiednie organizacje naukowe danego kraju. Wzrasta też gwałtownie ilość Obszarów Specjalnego Zarządzania (ASMA), w obrębie których wszelka aktywność logistyczna i naukowa na określonym obszarze jest wspólnie koordynowana przez zainteresowane państwa, aby uniknąć konfliktów i zminimalizować antropogeniczny wpływ na środowisko. Na ostatnich spotkaniach ATCM i CCAMLR dyskutowana jest jeszcze możliwość ochrony w Antarktyce wybranych regionów oceanu posiadających wyjątkowo cenne ekosystemy morskie (MPA).
*) aneksy do Protokół o Ochronie Środowiska, precyzujące zasady i różne sfery działalności zmierzającej do skutecznej ochrony środowiska antarktycznego:
• Aneks I – Ocena wpływu na środowisko
• Aneks II – Ochrona fauny i flory w Antarktyce
• Aneks III – Gospodarka odpadami i ich utylizacja
• Aneks IV – Zapobieganie zanieczyszczeniu oceanu
• Aneks V – Obszary Chronione i Zarządzane
• Aneks VI – Odpowiedzialność wynikająca z katastrof środowiskowych
• Aneks II – Ochrona fauny i flory w Antarktyce
• Aneks III – Gospodarka odpadami i ich utylizacja
• Aneks IV – Zapobieganie zanieczyszczeniu oceanu
• Aneks V – Obszary Chronione i Zarządzane
• Aneks VI – Odpowiedzialność wynikająca z katastrof środowiskowych
Aneksy I-IV zostały przyjęte wraz z samym protokołem 14 stycznia 1998 roku Aneks V przyjęty został przez ATCM w 1991 roku i uzyskał moc prawną 24 maja 2002 roku. Aneks VI przyjęty został przez ATCM w 2005 roku i jest obecnie w trakcie ratyfikowania przez państwa konsultatywne Układu Antarktycznego. (AT)