Przyroda

 

Uchatka antarktyczna | Antarctic fur seal

Obraz 1 z 47

Uchatka antarktyczna (Arctocephalus gazella), fot. Ewa Przepiórka

 

Na lądzie:

Zachodnie wybrzeże Zatoki Admiralicji, na którym położona jest Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego należy do jednego z najbogatszych przyrodniczo rejonów Wyspy Króla Jerzego. Roślinność na Wyspie Króla Jerzego reprezentowana jest przez gatunki tundrowe, tj. mchy, porosty oraz nieliczne rośliny naczyniowe. Na wyspie występuje 72 gatunki mszaków. Dominującymi mchami są: płonnicz alpejski (Polytrichastrum alpinum), Calliergon sarmentosum oraz Calliergidium austrostramineum. Tuż przy Stacji znajduje się jeden z największych mszarów nadmorskich Antarktyki, zwany Ogrodami Jasnorzewskiego. Oprócz mszaków, obszar ten w dużej części tworzony jest przez trawę śmiałka antarktycznego (Deschampsia antarctica) oraz kolobanta antarktycznego (Colobanthus quitensis) z rodziny goździkowatych. Są to jedyne dwa gatunki roślin naczyniowych występujące naturalnie w Antarktyce. Na terenie Ogrodów Jasnorzewskiego znajduje się Jezioro Wujka. Słodkowodny zbiornik, stanowi siedlisko dla drobnych skorupiaków – największego przedstawiciela słodkowodnych bezkręgowców, 16 mm – Branchinecta gaini, zwanego również „bajkową krewetką” oraz mniejszego widłonoga Boeckella poppei. Mszar zasilany jest w substancje odżywcze z pobliskiej kolonii lęgowej pingwinów białookich (Adeli, Pygoscelis adeliae). Guano, z pozoru mało istotna pozostałość po obecności ptaków ma kluczowe znaczenie dla ekosystemu lądowego Antarktyki; poza morskim aerozolem, to jedyne źródło azotu oraz fosforu dostępnego dla roślin i grzybów. W konsekwencji tego powstały zbiorowiska ornitokoprofilne, czyli zbiorowiska organizmów czerpiących korzyści z odchodów ptaków. Jednym z najpiękniejszych zbiorowisk antarktycznej tundry, głównie za sprawą pomarańczowo-żółtego koloru porostów, jest zbiorowisko Caloplaca regalisCaloplaca lucens, które często towarzyszy dużym koloniom pingwinów. Warto wspomnieć, iż karoteny znajdujące się w plesze porostu C. regalis są prawie identyczne jak te pochodzące z pingwiniego guana, czyli z kryla (Euphausiacea) – drobnego skorupiaka, który stanowi podstawę łańcucha pokarmowego w Antarktyce. Z uwagi na surowość klimatu i niską dostępność nutrientów w dalszej odległości od oceanu najczęściej występującym zbiorowiskiem roślinnym są zbiorowiska naskalne (saxicolous communities). Silną reprezentacją organizmów zajmujących powyższe siedliska są porosty, czyli grzyby zlichenizowane (Lichenes) – ponad 190 gatunków. Najbardziej charakterystycznym z nich jest brodaczka Usnea antarctica oraz wzorzec geograficzny (Rhizocarpon geographicum).

Zwierzęta lądowe Antarktyki (te, które całe swoje życie spędzają na lądzie) na Wyspie Króla Jerzego reprezentowane są jedynie przez drobne bezkręgowce, m.in. 3 gatunki skoczogonków (Collembola), oraz owady (Insecta) – 2 muchówki z rodziny ochotkowatych – Parochlus steineni oraz bezskrzydłą Belgica antarctica, gatunek endemiczny dla Antarktyki.

W morzu:

Od momentu otwarcia się Cieśniny Drake’a pomiędzy Ameryką Południową a Antarktydą, i powstania wokół antarktycznego prądu morskiego (ok. 40 mln lat temu), Antarktyka została odizolowana od reszty świata. Powstanie prądu wokół antarktycznego zmusiło organizmy żyjące w Oceanie Południowym do powolnego przystosowywania się do nowych, skrajnie surowych warunków. Te, którym się to nie udało, wyginęły. Stąd też w Antarktyce brak jest krabów, które w innych morskich ekosystemach stanowią często dominującą grupę. Potężny wokół antarktyczny prąd stał się również przeszkodą uniemożliwiającą migracje morskich bezkręgowców. Zwierzęta żyjące w Oceanie Południowym nie mogły go opuścić, zaś gatunki z zewnątrz nie mogły się doń przedostać. Oznacza to, że bezkręgowce antarktyczne ewoluowały w dużym stopniu niezależnie od „reszty świata”. To właśnie spowodowało, że w wodach tych znaleziono niezwykle dużo endemitów, gatunków nie występujących w żadnym innym rejonie świata. W zależności od grupy systematycznej ilość endemitów waha się od 50% do nawet 90%.

Kluczowym elementem ekosystemów antarktycznych jest drobny morski skorupiak – kryl Euphasiacea, który jest podstawą wszystkich łańcuchów pokarmowych w Antarktyce. To najliczniejszy, widoczny gołym okiem, organizm zamieszkujący naszą planet. Kryl występuje w całym Oceanie Południowym. Jego liczebność wynosi około 900 bilionów osobników (900 000 000 000 000). Skupia się on w wielkie ławice ciągnące się na setki mil kwadratowych, zabarwiając morze na różowo. W 1m3 wody może być do 10 kg tych małych skorupiaków, co daje zagęszczenie około 20 osobników na litr. Dorosły kryl stanowi podstawę diety większości zwierząt antarktycznych: ryb, pingwinów, fok, uchatek oraz wielorybów.

Jedną z bardzo interesujących grup zwierząt jest bentos, czyli organizmy zasiedlające morskie dno. Znamy obecnie ponad 88000 gatunków organizmów bentosowych, z tego w wodach wokół Antarktydy żyje około 4900, zaś w Zatoce Admiralicji, nad którą położona jest Polska Stacja Antarktyczna – prawie 500 gatunków. Są wśród nich gąbki, korale, ukwiały, rozgwiazdy, jeżowce, wężowidła, strzykwy, małże, ślimaki, skorupiaki, wieloszczety, a nawet głowonogi. Lista gatunków nie jest zamknięta, co roku odkrywane są nowe, wcześniej nieznane bezkręgowce. Organizmy te, potrafiące z powodzeniem żyć w tak niesprzyjającym środowisku, odznaczają się szeregiem ciekawych przystosowań. Należy do nich niskie tempo metabolizmu, powolny wzrost i rozwój, długowieczność, duża odporność na głód, wszystkożerność, a także gigantyzm.

Z Antarktyką najbardziej kojarzone są jednak pingwiny. Te nielotne ptaki zamieszkujące tylko półkulę południową można spotkać również w Afryce czy Ameryce Południowej, jednak zasięg ich występowania związany jest ściśle z zimnymi prądami oceanicznymi. Obecnie rodzina pingwinów reprezentowana jest przez 18 gatunków, z których 3 gniazdują na Wyspie Króla Jerzego: pingwiny białookie, zwane Adeli (P. adeliae), pingwiny białobrewe (P. papua) i pingwiny maskowe, zwane również antarktycznymi (P. antarcticus). Czasami w Zatoce Admiralicji pojawiają się również pojedyncze osobniki pingwinów królewskich (Aptenodytes patagonicus) i złotoczubych (Eudyptes chrysolophus). Oprócz pingwinów, w okolicach Stacji, gniazdują również ptaki latające z rzędów: siewkowe, rurkonose i wiosłonogie.

W Antarktyce reprezentacja gromady ssaków ograniczona jest jedynie do dwóch rzędów: płetwonogich i waleni. Ssaki płetwonogie reprezentowane są przez rodzinę fokowatych (Phocidae) i uchatkowatych (Otaridae), których jedynym przedstawicielem w Antarktyce jest uchatka antarktyczna (Arctocephalus gazella). Do fok, spotykanych w okolicach Polskiej Stacji Antarktycznej, należą m.in. najwięksi ich przedstawiciele – słonie morskie południowe (Mirounga leonina), foki krabojady (Lobodon carcinophagus), foki Weddella (Leptonychotes weddellii), a także jedne z kluczowych drapieżników Antarktyki – lamparty morskie (Hydrurga leptonyx).

Walenie to ssaki morskie, których całe życie związane jest ze środowiskiem morskim. W Antarktyce pojawia się 20 gatunków należących zarówno do fiszbinowców jak i zębowców. Fiszbinowce to wieloryby żywiące się głównie krylem, na górnej szczęce posiadające fiszbiny, dzięki którym przefiltrowują drobne organizmy pelagiczne z wody.

Waleniami, najczęściej spotykanymi w Zatoce Admiralicji są humbaki (Megaptera novaengliae) oraz wale karłowate (Balaenoptera bonaerensis). Czasem można zaobserwować patrolujące wody zatoki stada orek (Orcinus orca).